Celali İsyanları

Celali İsyanların Nedenleri

✓ XVI. yüzyılda Anadolu’da hızlı bir nüfus artışı yaşanmış, fetihlerin de azalmasıyla mevcut toprak ve kaynaklar artan nüfusa yetersiz gelmeye başlamıştır.
✓ Bu gelişmeler toplum düzeninde bozulmalara ve Anadolu’da işsiz güçsüz bir kalabalığın oluşmasına yol açmıştır.
✓ Osmanlı topraklarındaki bu nüfus artışına, 1591-1595 yılları arasında yaşanan uzun süreli kuraklık
✓ Ekonominin bozulması, Uzun savaşların ağır maliyetler getirmesi, Vergilerini ödeyemeyen köylülerin topraklarını terk etmesi, Toprağını terk eden köylünün çift bozan vergisi ödemek

zorunda kalması.
✓ İltizam sisteminin yaygınlaşması, Kadı ve sancakbeylerinin baskı ve şiddet uygulaması, Timar

sisteminin bozulması, Savaş kaçaklarının Anadolu’ya kaçarak eşkıyalık yapması Anadolu’da

Celâli İsyanları tekrar başlamıştır.
✓ Osmanlı Devleti 1578-1590 yılları arasında Safevi Devleti ve 1593-1606 yılları arasında da

Avusturya ile savaşmıştır. Sonuçsuz kalan bu savaşlar hem hazinenin para kaynaklarını hem de ülkenin insan ve ürün kaynaklarını kurutmuştur.

Celali İsyanların Asıl Amacı

✓ XVII. yüzyılda ekonomik sıkıntılar sebebiyle toprağını terk eden köylüler, tımarı elinden alınan sipahiler, suhteler, ücretli askerler devletin imtiyazlı yapısına girmek için isyan etmiştir.
✓ Bu isyanlar, devletin varlığına ya da Osmanlı Hanedanı’na karşı olmamıştır.
✓ Celâli İsyanları diye adlandırılan bu olaylar, devleti hedef almadığı için isyan değil daha çok

eşkıyalık hareketi şeklinde olmuştur.
✓ Celâli İsyanları, devleti çok uğraştırmışsa da devlet için ciddi bir tehlike olmamıştır.
✓ İsyana katılanlar bir gün Celâli iken ertesi gün devlet hizmetinde bir görevli veya itaatli bir

reaya olabilmiştir. Aynı şekilde isyancı liderler de bir gün eşkıya başı iken ertesi gün itibarlı

sancakbeyi hâline gelebilmiştir.
✓ Bu durum isyancıların devletten menfaat koparabilmek için isyan ettiklerinin bir göstergesidir.

Karayazıcı İsyanı

✓ Haçova Savaşı’nda, Sivas sancakbeyine vekâlet etmiş paralı bir asker olan Karayazıcı’nın devlete karşı isyanı, ilk büyük Celâli İsyanı’dır.
✓ Sivas sancakbeyi görevinden alınınca işsiz kalan Karayazıcı; tımarları elinden alınan sipahileri, başıboş sekban ve leventleri etrafına toplayarak yağma hareketine başlamıştır.
✓ Karayazıcı, isyanı bastırmak için gönderilen kuvvetler tarafından öldürülmüş olsa da bu isyan hareketleri uzun süre devam etmiştir.
✓ Anadolu toprakları; Karayazıcı, Deli Hasan, Tavil Halil, Kalenderoğlu Mehmed, Canboladoğlu gibi makam peşinde olan Celâli liderlerinin eşkıyalık hareketleriyle talan olmuştur.

Celali İsyanların Sonucu

✓ Celâli İsyanları, devletin para sıkıntısı çekmesini, ürünlerin fiyatlarının yükselmesini ve Anadolu’da sosyal düzenin bozulmasına sebep oldu.
✓ Anadolu’da can ve mal güvenliği bozulmuştur.
✓ Vergiler düzenli olarak toplanamadığı için devlet gelirleri azalmıştır.
✓ Halkın, devlete güveni sarsılmış devlet de kendi halkına şüpheyle bakar hale gelmiştir.
✓ Toprak terk edildiği için üretim düşmüştür. Şehirlerde işsizlik ve yoğun nüfus artışı yaşanmıştır.
✓ Osmanlı, Avusturya ve İran savaşlarında taviz vermek zorunda kalmıştır.

Büyük Kaçgun

✓ Celâli İsyanlarının yarattığı en büyük sonuçlardan biri, “Büyük kaçgun” adıyla anılan Anadolu köylüsünün geniş çaplı bir göçe başlamasıdır.
✓ Göç eden nüfusun büyük bir kısmı vergi toplayıcılarının ulaşamayacağı dağlara çekilmiş, bir kısmı da daha emniyetli yerler olan surlarla çevrili şehirlere göç etmiş, kalanları ise Celâliler arasına katılmıştır.
✓ Bu göçler sonucunda başta İstanbul olmak üzere büyük şehirler güvenli yerler olmaktan çıkmış, bu şehirlerde asayiş ciddi bir sorun hâline gelmiştir.
✓ Büyük kaçgun sırasında köylüler merkeze ilettiği şikâyetlerde, zulümlerden kurtulamazlarsa “terk-i diyar” eyleyeceklerini bildirmiştir.
✓ Bu şikâyetlerin hakikat olduğu 1603’teki olaylarda görülmüş ve bu tarihte, Anadolu köylüsünün büyük bir kısmı mallarını ve hayvanlarını bile yanlarına almadan köylerini terk etmiştir.
✓ Büyük kaçgun esnasında köylerini terk edenlerin, toprağa bağlı olan ve vergi ödeyen köylüler olması önemlidir.

BilgimveSiz