Çeşme Baskını ve Küçük Kaynarca Antlaşması

 

• 
  ✓  Rusya'nın Balkanlar'da hakimiyet kurma politikalarını devam ettirmesi

• ✓  Rusya'nın Lehistan'da Rus yanlısı bir kral seçtirmesi sonucu ayaklanan Leh milliyetçilerinin

  Rusya'ya karşı başarısız olması

• ✓  Ruslar'dan kaçan Lehlerin Osmanlı'ya sığınmaları, Ruslar'ın Balkanlar'ı isyana teşvik etmesi

  nedenlerinden dolayı ve en sonunda Rusların kaçan Lehlerle birlikte Türkleri de öldürmesi üzerine III. Mustafa savaş ilan etti (1768).

• ✓  Rusların, Osmanlı Devleti'ne ait Balta kasabasına saldırması sonrası Kırım Hanı, Kırım Giray’ın 1769’daki seferi ile savaş başlamıştır.

• ✓  Ancak Kırım Giray’ın ölümü üzerine yerine geçen Devlet Giray, Osmanlı Devleti’ne destek olmak bir yana Kırım’da bile düzeni sağlayamamıştır.

• ✓  Ayrıca Sadrazam Mehmed Emin Paşa’nın ordunun sevk ve idaresindeki yetersizliği, gerekli erzak hazırlığının yapılmaması, askerlerin maaşlarının zamanında ödenmemesi gibi sebepler de Osmanlı kuvvetlerini zor duruma sokmuştur.

• ✓  Buna karşın Rus ordusunun daha hazırlıklı ve disiplinli olması, Osmanlı kuvvetlerini zor duruma düşürmüştür. 1769-1770 kışında Rus orduları, Tuna’ya kadar ilerlemiş ve Eflâk ile Boğdan’ın merkezi durumunda olan Bükreş’i işgal etmiştir.

• ✓  1770’teki muharebede 100.000 kişilik Osmanlı ordusunun yaklaşık üçte biri şehit olmuş, bir o kadarı da kaçarken Tuna’da boğulmuştur. Mühimmat, top ve tüfekle birlikte ordunun bütün erzakı da Rusların eline geçmiştir.

  1770 Çeşme Baskını

• ✓  Balkanlarda mücadelenin devam ettiği sırada Rusya 1770 yılı başlarında Mora’da ayaklanma çıkartmak için Baltık Denizi’nden geçerek İngilizlerin de desteğiyle Akdeniz’e açılmış ve Mora Yarımadası açıklarında faaliyet göstermeye başlamıştır.

• ✓  Ruslar, 6 Temmuz günü Çeşme Limanı’na baskın düzenlemiş ve liman içine ateş kayıkları salarak birbirine çok yakın demirlemiş bulunan Osmanlı donanmasına ait otuz kadar gemiyi ateşe vermiştir. (1770 Çeşme Baskını).

• ✓  Rus Kraliçesi II. Katerina Çeşme Baskını’nda başarı gösteren generallerinden Alexis Orlof’a (Aleksis Orlof) Çeşmeski (Çeşmeli) unvanını vermiş ve bu savaşın hatırasına Rusya’da bir de zafer abidesi diktirmiştir.

• ✓  Osmanlı donanmasının imha edilmesi üzerine Rus donanması, Akdeniz ve Ege’de daha rahat bir şekilde faaliyetlerini sürdürmeye başlamıştır.

• ✓  Korumasız kalan Çanakkale Boğazı abluka altına alınmış ve İstanbul tehdit edilmiştir.

• ✓  Rus donanmasının Çeşme Baskını’ndan, 1774’e kadar Akdeniz’de ve Ege’de gösterdiği faaliyetler,

  Küçük Kaynarca Antlaşması’nın imzalanmasında önemli bir etken olmuştur.

• ✓  Yaşanan bu olumsuz gelişmeler karşısında III. Mustafa savaşın ağır sonuçlarına dayanamayarak 1774 yılı başında vefat etmiş, savaşı sona erdiren Küçük Kaynarca Antlaşması I. Abdülhamid’in iktidarı sırasında imzalanmıştır.

  
  

Küçük Kaynarca Antlaşması 1774

• ✓  1774’te imzalanan ve 28 maddeden oluşan Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin imzaladığı en ağır antlaşmalardan biri olmuştur.

• ✓  Kırım’ın Osmanlı Devleti’yle olan bağlılığına son vermiş, Kırım’ı müstakil bir hanlık hâline getirmiş ve böylece Kırım, Osmanlı Devleti’nin himayesinden çıkmıştır. Bununla beraber dinî bakımdan Kırım’ın halifeye bağlılığı devam etmiştir.

o Osmanlı Devleti, ilk defa halkı tamamen Türk ve Müslüman olan bir toprağı kaybetmiştir.

o Osmanlı Devleti siyasal ilişkilerde ilk defa halifeliğin dinsel gücünden yararlanmıştır. Böylece, Kırım ile dini ve kültürel bağların devam ettirilmesi amaçlanmıştır.

o Yeniçeri Ocağının yozlaştığı dönemde askerî boşluğu dolduran Kırım’ın askerî kuvvetlerinden mahrum kalmıştır.

• ✓  Rus ticaret gemileri boğazları kullanacak, Karadeniz ve Akdeniz'de serbestçe dolaşabilecekti. Ruslar, diğer devletlere verilen imtiyazlardan istifade edecektir.

  o Karadeniz, Türk gölü olma özelliğini kaybetmiştir. Rusya, tarihinde ilk defa Boğazları geçerek sıcak denizlere ulaşma imkânı elde etmiştir. Rusya ilk kez kapitülasyonlardan yararlanmaya başlamıştır.

• ✓  Rusya, Osmanlı ülkesinde istediği yerlerde konsolosluk açabilecek ve İstanbul’da sürekli elçi bulundurabilecektir.

o Rusya’nın, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasına ortam hazırlanmıştır.

✓ Rusların İstanbul’da bir Ortodoks Kilisesi inşasına izin verilmiş ayrıca Rusya bu kilisenin himayesini üstlenmiştir. Ruslar, kutsal yerleri serbestçe ziyaret edebilmiştir.

o Rusya,KüçükKaynarcaAntlaşmasıileİstanbul’dabirOrtodoksKilisesiinşaederekburada ibadet edenleri himayesi altına alma hakkını elde etmiştir.

o Küçük görünen bu taviz, Rusya’nın daha sonraları Osmanlı Devleti’ne müdahale etme hakkına sahip olduğu iddiasının gerekçesini oluşturmuştur.
(Antlaşma maddelerinin kasıtlı olarak yanlış yorumlanması Ruslara, Osmanlı Devleti’ne müdahale imkânı tanımıştır.)

o AntlaşmanınorijinalmetinlerindeolmamasınarağmenRuslar,FransızcametneOrtodoks Hristiyanların himayesinin Ruslara verildiğini yazmışlar, bu sayede dünya kamuoyunun Osmanlı Devleti'ne baskı kurmasına çalışmışlardır.

• ✓  Osmanlı Devleti tarihinde ilk kez savaş tazminatı ödemek zorunda kalmıştır. (4,5 milyon ruble)

• ✓  Osmanlı Devleti, uluslararası siyasette büyük bir güç kaybına uğrarken Rusya güç kazanmıştır.

• ✓  Küçük Kaynarca ve sonrasındaki gelişmeler Osmanlı Devleti’nin bekası için bir dönüm noktasıydı.

• ✓  Bu antlaşma akabinde Osmanlı Devleti hem iç işlerinde ve hem de uluslararası ilişkilerde dış

  güçlerin müdahalesine açık hâle geldi.

• ✓  Bu savaşta Rusların Balkan topraklarında hızla ilerlemesi, bölgede güçlü bir Rusya istemeyen

  Avusturya ve Prusya’yı endişelendirmiş ve iki ülke antlaşma yapılması için aracılık yapmıştır.

  1768 - 1774 Osmanlı - Rus Savaşı sırasında Fransa ve İngiltere, Amerika'daki bağımsızlık mücadelesi nedeniyle birbirleriyle savaşa girmişti. Bu durum Rusya'nın Avrupa'da daha rahat hareket etmesine olanak sağlamıştır.

  Rusya ve Kırım

• ✓  Küçük Kaynarca Antlaşması'yla Kırım'ın bağımsız hâle getirilmesi, Rusya'nın Akdeniz'e inme planları açısından son derece önemli bir adımdı.

• ✓  Ruslar, Kırım'ı tamamen ele geçirmek için faaliyetlerine devam ettiler.

• ✓  Kırım yöneticileri, Osmanlı ile Rusya arasında ikiye bölündü ve millî birlik bozuldu.

• ✓  Ruslar, iç karışıklıkları bahane ederek Kırım'ı işgal ettiler ve Rus yanlısı Şahin Giray'ı Kırım

  hanı seçtirdiler (1777).

• ✓  Bu durum Osmanlı Devleti'ni savaş hazırlıkları yapmaya itti. Fransızların arabuluculuğu ile iki

  taraf arasında 1779'da Aynalıkavak Tenkihnamesi imzalandı (1779).

• ✓  Tenkihname: Eskiyi esas alarak yeniden düzenleme yapma anlamına gelir.

• ✓  Aynalıkavak Tenkihnamesi ile, Kırım'da bulunan Rus askerleri geri çekildi, Osmanlı Devleti de

  Şahin Giray'ı Kırım hanı olarak tanımak zorunda kaldı.

• ✓  Ancak bir süre sonra çıkan ayaklanmaları bahane eden Rusya, Kırım'ı işgal ederek topraklarına

  kattığını ilan etti (1783).

• ✓  Osmanlı Devleti, 1787 - 1792 yıllarında Rusya ile yaptığı ve başarsız olduğu savaşlar sonucunda,

  1792 Yaş Antlaşması ile Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu kabul etmek zorunda kaldı. Kırım'ın Rusya'ya Bağlanma Süreci

o 1. Küçük Kaynarca Antlaşması ile (1774): Kırım Bağımsız oldu.
o 2. Aynalıkavak Tenkihnamesi ile (1779): Rus yanlısı Şahin Giray Han oldu.
o 3. Kırım Ruslar tarafından işgal edildi (1783): Rusya Kırım’ı ilhak etti.
o 4. Yaş Anlaşması (1792): Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu kabul etti.