Osmanlı Devleti'nde Lâyihalar

 

• ✓  XVI. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Klasik Dönem Osmanlı düzeni çözülme ve değişim sürecine girmiştir. Bu süreç, Osmanlı devlet ve toplum yapısını derinden etkilemiş, devletin büyük bir buhran içine girmesine sebep olmuştur.

• ✓  Bu buhrandan kurtulmak için yeni ve kalıcı tedbirlerin alınması gerektiğini düşünen devlet erkânı, nasihatname tarzında raporlar düzenlemiştir.

• ✓  Bu raporlar, layiha ve risale olarak adlandırılmıştır.

• ✓  Hazırlanan layihalar, XVI. asırdan itibaren yaşanan olumsuz gelişmeleri geleneksel devlet ve

  toplum düzeninin terkedilmesine bağlamıştır.

• ✓  Layihalarda bu olumsuzlukların büyük ölçüde iç faktörlerden kaynaklandığı öne sürülmüştür.

• ✓  Bundan dolayı da layihalarda, dirayetli padişahların yönetim tarzı örnek gösterilmiş ve Klasik

  Dönem’deki uygulamalara aykırı iş yapılmaması tavsiye edilmiştir.

• ✓  Osmanlı sadrazamlarından Lütfi Paşa, tespit ettiği sorunları ve çözüm önerilerini “Âsafnâme” adlı

  risalesinde anlatmıştır. Ona göre devlet hazinesi çok önemlidir çünkü devlet, hazine ile ayaktadır.

• ✓  Gelibolulu Mustafa Ali ise layihasında olumsuzlukların en önemli nedeni liyakat sahibi olmayan

  kişilerin yönetici olarak atanmasına bağlamıştır.

• ✓  Koçi Bey ise sıkıntıların önüne geçilebilmesi için yöneticilerin, olayların iç yüzünü öğrenmesi

  gerektiğine inanmıştır. Yöneticileri uyarmak için birden fazla risale yazmıştır.

• ✓  Devlet düzenindeki bozulmaları Kanuni Dönemi’ne kadar götüren Koçi Bey, bozulmalara somut

  çözüm önerileri getirmiştir.

• ✓  XVIII. yüzyılın başlarında yazdığı risalesinde Defterdar Sarı Mehmed Paşa devlet düzeni

  konusunda temel kuralı şöyledir: “Sultana devlet adamları, devlet adamlarına mal lazımdır. Mal

  bayındırlıkla bayındırlık ise adalet ve iyi yönetimle olur.”

• ✓  Layiha yazarları, Kanuni’nin saltanat yıllarını Osmanlı toplumunun her bakımdan mükemmel

  biçimde işlediği, kanun ve adaletin geçerli olduğu bir dönem olarak tasvir etmiştir.

• ✓  Kanuni sonrası dönem ise rüşvet, adaletsizlik ve düzensizliğin yaygın olduğu bir dönem olarak

  anlatılmaktadır.

• ✓  Nasihatname yazarları, Kanuni Dönemi’nden sonraki sıkıntılı dönemlerde yaşadıkları için Kanuni

  Dönemi’ni ideal bir dönem olarak kabul etmiştir.

• ✓  Layiha ve risale yazarları, Osmanlı devlet ve toplumunu gözlemlerken Avrupa’da meydana gelen

  olaylar yerine, yalnızca devlet içerisinde meydana gelen değişmeler üzerine yoğunlaşmıştır.